Ρίμσκι-Κόρσακοφ - Σεχραζάντ, Έργο 35

Τα κοστούμια για τη Σεχραζάντ του Ρίμσκι-Κόρσακοφ σχεδιάστηκαν από το διάσημο καλλιτέχνη και ενδυματολόγο Λεόν Μπαξτ.

Γραμμένο το 1888 είναι ίσως το δημοφιλέστερο έργο του Ρίμσκι-Κόρσακοφ. Το εμπνεύστηκε από τις Χίλιες και Μία Νύχτες, μια συλλογή ιστοριών της Ανατολής του 9ου αιώνα.

Στην επικεφαλίδα της παρτιτούρας ο συνθέτης περιγράφει το εξής πρόγραμμα: "Ο Σουλτάνος Σαχριάρ, πεπεισμένος για την απιστία των γυναικών, ορκίζεται να εκτελεί τις συζύγους του μετά την πρώτη νύχτα. Αλλά η Σουλτάνα Σεχραζάντ σώζεται διασκεδάζοντάς τον με ιστορίες που διαρκούν χίλιες και μία νύχτες. Η Σουλτάνα προκαλεί την περιέργεια του Σουλτάνου με τις ιστορίες της κι εκείνος αναβάλλει διαρκώς την εκτέλεσή της. Τελικά ανακαλεί οριστικά τον τρομερό όρκο του. Η Σεχραζάντ διηγήθηκε στο Σουλτάνο πολλές θαυμαστές ιστορίες, συνδυάζοντας τους στίχους των ποιητών με τα λόγια των τραγουδιών και τα παραμύθια με τις περιπέτειες".

Στη "Σεχραζάντ" ο Ρίμσκι-Κόρσακοφ χρησιμοποιεί διάφορα θέματα που επανέρχονται σε ολόκληρο το έργο - ιδιαίτερα τις μελωδίες που συνδέονται με τον Σουλτάνο και την ίδια τη Σεχραζάντ. Αυτά ονομάζονται "θεματικά μότο" (γνωστά και ως λάιτμοτιφ). Χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν τον ακροατή να αναγνωρίσει τις σημαντικές στιγμές της μουσικής που συνδέεται με αυτούς τους χαρακτήρες. Ορισμένες φορές τα θέματα παραμένουν απαράλλαχτα στην επανάληψή τους, συχνά όμως οι μελωδίες εμφανίζονται με διαφορετικές μεταμφιέσεις. 

Πολλοί συνθέτες - ιδιαίτερα ο Βάγκνερ στις όπερές του - έχουν χρησιμοποιήσει την ιδέα του θεματικού μότο. Ένα τέτοιο θέμα μπορεί να είναι πολύ εμφανές, όπως οι μελωδίες που συνοδεύουν ένα χαρακτήρα στη σκηνή ή να χρησιμοποιούνται με πιο λεπτό τρόπο - ίσως για να παρουσιάσουν σκέψεις ή όνειρα.

Μέρη:

Ι. Η Θάλασσα και το Καράβι του Σιντμπάντ: Largo maestoso

Τα εναρκτήρια μέτρα του μέρους Η Θάλασσα και το Καράβι του Σιντμπάντ, αναγγέλλουν το θέμα του Σουλτάνου Σαχριάρ - με δύναμη και αποφασιστικότητα. Ακολουθούν ήσυχες και συγκρατημένες συγχορδίες που οδηγούν σε μια σόλο μελωδία του βιολιού, εντυπωσιακά διανθισμένη αλλά όχι λιγότερο αποφασιστική - την ίδια τη Σεχραζάντ. Μετά την περιγραφή αυτή των χαρακτήρων αρχίζει η ιστορία.
Μπροστά μας τώρα ανοίγεται η απεραντοσύνη της ανοιχτής θάλασσας. Τα έγχορδα δημιουργούν μια κυματιστή μελωδία καθώς ο ήχος αυξομειώνεται. Στη σκηνή αρμενίζει το καράβι του Σιντμπάντ - ένα άνετο θέμα, με αρμονικό πλούτο. Κάθε τόσο, το σόλο βιολί της Σεχραζάντ, επανεμφανίζεται. Ακούμε επίσης το θέμα του Σαχριάρ, σκοτεινό και απόκοσμο.

ΙΙ. Η ιστορία του Πρίγκιπα Κάλεντερ: Lento - Adagio

Το βιολί υπενθυμίζει ότι η Σεχραζάντ αρχίζει μια ακόμη ιστορία, την Ιστορία του Πρίγκιπα Κάλεντερ - και η εκφραστική μελωδία του φαγκότου που αντιπροσωπεύει τον πρίγκιπα αρχίζει. Ο πρίγκιπας είναι μέλος της αίρεσης των μοναχών Κάλεντερ, που ήταν γνωστοί για την ικανότητά τους στην αφήγηση ιστοριών και το χιούμορ τους κι έτσι δε μας εκπλήσσει που ο συνθέτης έγραψε ένα ελαφρύ και εύθυμο θέμα για αυτόν.
Αλλά η χαλαρή διάθεση δε διαρκεί πολύ. Τρομπόνι και τρομπέτα απαιτούν την προσοχή μας και μια δυναμική έκθεση του θέματος του Σουλτάνου διακόπτει. Αλλά σύντομα η μουσική ξαναγαληνεύει και το βιολί - αυτή τη φορά παίζει το θέμα του Κάλεντερ - μας θυμίζει μια τελευταία φορά τον αφηγητή προτού το μέρος φθάσει στην εντυπωσιακή του κατάληξη.

ΙΙΙ. Ο Νεαρός Πρίγκιπας και η Νεαρή Πριγκίπισσα: Andantino quasi allegretto

Η Ιστορία του Νεαρού Πρίγκιπα και της Πριγκίπισσας, μας μεταφέρει σε έναν νέο κόσμο ειρηνικό και γαλήνιο. Τα έγχορδα εισάγουν το αργό, ευγενικό θέμα, ενώ τα αραβουργήματα των ξύλινων πνευστών προσθέτουν το ελαφρύτερο διακοσμητικό ίχνος.
Αργότερα ένα ρυθμικό σχήμα από τη μεριά των τυμπάνων, εισάγει μια ζωηρότερη διασκευή της μελωδίας. Προς το τέλος του μέρους, κάνει την πρώτη του εμφάνιση το σόλο βιολί της Σεχραζάντ. Στο τελικό τμήμα, το γλίστρημα της άρπας και τα αραβουργήματα των ξύλινων πνευστών δημιουργούν το εξωτικό τοπίο.

IV. Γιορτή στη Βαγδάτη - Η Θάλασσα - Το Ναυάγιο - Φινάλε: Allegro molto

Η διάθεση του τελικού μέρους, Γιορτή στη Βαγδάτη, είναι καθαρά ελαφρύτερη και σύντομα οδηγούμαστε στο συνωστισμό του παζαριού της Βαγδάτης, στην αποκορύφωση της γιορτής. Μια ζωηρή έκθεση του θέματος του Σουλτάνου μας επαναφέρει από την τρυφερότητα των ερωτευμένων σε μια πιο δυσοίωνη πραγματικότητα.
Μελωδίες από προηγούμενες ιστορίες επιστρέφουν και η πιο θεαματική παραμένει η εναρκτήρια μουσική της θάλασσας. Αυτή εισάγει σταδιακά ένα αίσθημα ανακούφισης που οδηγεί το έργο σε μια γαλήνια κατάληξη.